‘De val van de muur’ in 1989 is nu, twintig jaar later, met veel mediale aandacht uitbundig herdacht. Maar weten we en vooral de latergeborenen nog hoe het was aan de andere kant van die muur? Mijn dagboek uit 1982 bevat observaties op straatniveau en ‘Vorträge’ over beleidsgebieden in die verzonken wereld. Wellicht kunnen mijn subjectieve belevenissen iets van de sfeer in die totalitaire én sociaal bedoelde staat oproepen.

Na de val van het ‘reëel bestaande socialisme’ en de schijnbare overwinning van het ‘reëel bestaande kapitalisme’ heb ik me verbaasd over de schuldbelijdenissen van een aantal strijdmakkers. Ze hadden zich vergist in hun verdediging van de DDR. Mij ontbreekt deze aandrift. Hoe zou dat komen? Blijkbaar was mijn intensieve betrokkenheid bij allerlei linkserige bewegingen toch terughoudender en ironischer, dan die van deze biechtelingen. In de context van die tijd had de sympathie voor de goede dingen in de DDR iets vanzelfsprekends.  

In dat oude dagboek bleek soms tussen de regels door hoe ik in 1982 goed en kwaad in de DDR probeerde te onderscheiden en vooral hoe de structuur van ieder totalitair regiem, met alle dood en ellende van dien, soms ook iets kleinzieligs en zelfs komisch heeft.

Wie in de spiegel van de DDR van 1982 onze huidige controlestaat en de ideologie van het veiligheidsdenken die al die controle sanctioneert beziet, herkent misschien het één en ander waar wij kennelijk blind voor zijn. Onze vergissing was de naïviteit, waarmee we dachten een betere, rechtvaardiger en vrediger wereld te kunnen maken. Die maakbaarheidideologie – die nog steeds de westerse wereld voortdrijft – is gevaarlijk en kan er toe leiden, dat wij met geweld onze idealen aan anderen opleggen. We kunnen beter bescheidener onze energie aan kleinschaliger en minder luidruchtige ondernemingen geven. Want overal waar mensen lijden opschorten, het samen dragen of zich tegen onrecht verzetten, herkennen we dezelfde bewogenheid en hetzelfde engagement als in die opstandige jaren.

omslag-Erfurter-Dagboek-kleur