Intro
In de nacht na het inleveren van mijn vorige kolom brak de oorlog uit. Angstige herinneringen en nachtelijke dromen bij veel ouderen en bij hen, die vluchtten voor andere oorlogen. Duizenden vermoord, gedood en in rouw. Degenen die het overleven, vooral de kinderen, hebben levenslang een lidteken op hun ziel. Dit keer gelukkig wel veel vrijwilligers voor de vluchtelingen, die de grens konden bereiken… De leerlingen vroegen Jezus: ‘Heer leer ons bidden’? Maar ik word teruggeworpen op de vraag: ‘Hoe zal en kan ik nog bidden in deze situatie?

Bidden verandert ons
In mijn verwarring greep ik opnieuw naar ‘Bidden in de nacht’ van Tish Warren. Zij en haar man zijn anglicaans priester in de VS. Zij vertelt over haar gebedservaring in een periode van godsverduistering en hopeloosheid: heftige miskramen, rouw om de dode kinderen en haar vader. Op de spoedeisende hulp hevig bloedend en omringd door verpleegsters ‘gilde ik naar Jonathan: Completen!’* ‘Jonathan opende op zijn telefoon het Book of Common Prayer en waarschuwde de verpleegsters: ‘we gaan nu bidden’. ‘Onder het getik van de hartmonitor herhaalde ik: ‘Bewaar ons als uw oogappel. Verberg ons onder de schaduw van uw vleugels.’
Waarom roept Warren in haar paniek om dat nachtgebed? ‘Omdat het gebed ons vormt. Het heeft een uitwerking op ons en verandert wie we zijn en geloven’, schrijft ze later. Ze ontdekte dat een gebed als het ware op je terugkaatst en dat het jezelf aanspreekt. Wie bidt vanwege de nood, zal zich geroepen weten zo mogelijk zijn gebed ook te verhoren!

Woordeloos?
Wanneer ze haar pastorale werk na een lang ziekteverlof weer oppakt, heeft ze moeite in de liturgie en bij bezoeken te bidden. Ze heeft er geen woorden meer voor, ‘omdat ik niet weet of God te vertrouwen is’. Ze loopt vast op wat theologen de ’theodicee’ noemen, de rechtvaardiging van een ‘god’ die ons kwaad doet. Is er wel een goede ‘god’? Zij koos er toen voor te bidden met woorden uit de eeuwenoude geloofstraditie, hoe zij zichzelf ook voelde.

In mijn jeugd waren er vereerde predikanten die ‘de gave hadden’ van het vrije gebed. Biddend met eigen woorden werden zij, anders dan met een ‘formuliergebed’, geleid door de Heilige Geest. In mijn puberale herinnering waren die gebeden erg lang en herhaalde de voorganger daarin voor ‘god’ de preek met toevoegingen. Gewone gelovigen, zoals mijn vader, baden levenslang een vast gebed bij de maaltijd en voor de nacht. Het meest gebeden formuliergebed is dat wat Jezus ons leerde of dat zich tot Maria richt met een kralensnoer. Ik ben indertijd gered voor werk en kerk door de liturgische teksten, die mij in een biddeloze tijd bij de hand namen.

Blijf bij ons
Het gebed uit de completen (zie bijgaande tekst), dat Warren’s man bad tijdens haar paniek, vormt de hoofdstukindeling van haar boek. Wij bidden het vaak voor het slapen gaan samen met het Lutherse Avondgebed (‘Blijf bij ons…’). Dat gebed is in de bijbel wederkerig. Jezus vraagt óns in de nacht van Getsemane: ‘Bleibet hier und wachet mit mir…’ (Taizé) Na Pasen vragen de avondgangers in Emmaüs hém hetzelfde (Lucas 24). Daarmee vragen we onze Metgezel niet het onmogelijke. We zoeken in de stormzee van het kwaad alleen een uitgestoken hand: ‘Wees maar niet bang zegt Gij, hier is mijn hand’!
(Markus 6:50; LB2013: 917, Muus Jacobse).

Als ‘bidden’ je vreemd is?
Ik citeer het slot van een kolom in Trouw van Stijn Fens: ‘Leg de krant na het lezen van deze column even weg en denk aan de doden op straat in Marioepol, de vluchtelingen in Lviv, die moeder met dat kind op haar arm in een schuilkelder in Kiev. Laat het aan de keukentafel of op de bank in huiskamer even stil zijn. Doe het samen met iemand, maar het mag ook alleen. En noem het voor mijn part bidden.’

• Completen is het nachtgebed van kloosterlingen. Het is een verstild kort getijde. Vaste elementen zijn Psalm 4, 91, 134 en de Lofzang van Simeon. In de Anglicaanse kerk zijn na de reformatie onderdelen van de getijden opgenomen in het Morgen- en Avondgebed. In de VS en Canada zijn er daarnaast de veel oudere completen bewaard.