Rahner zegt niet iets over de toekomst van de kerk (instituut), maar wijder over die van het christendom. Die toekomst ziet hij in de mystiek. Daarmee gaat hij terug naar de basis van de christelijke beweging in de eerste eeuwen. Mystiek is als onderstroom ook binnen de kerken gebleven.

Godzoekers
Ik zie een ontwikkeling, hoorbaar en zichtbaar met name buiten de kerkelijk kaders, naar de mystieke geloofsdimensie. Mensen, aanvankelijk nog trouw aan hun ‘geboorte’kerk maar daarvan steeds meer los, nemen afscheid van de traditionele godsbeelden en geloofsvoorstellingen. Soms vinden ze aansluiting bij andere ‘godzoekers’. Het religieuze landschap wordt divers.
Ik denk aan studentengemeenten, Oosterhuizen, bijbelgroepen zonder gewijde theoloog, groeiende extatische evangelicale- en pinksterdiensten, huiskerken, meditatiecursussen… Bij volkstellingen noemen de deelnemers zich vaak niet ‘christelijk’ en zeker niet ‘kerkelijk’, maar ‘religieus’ of ‘gelovig’. De bestaande kerken spraken vroeger(?) afkeurend van ‘sekten’.

Nieuw raamwerk
Tijdens mijn gedwongen kluizenarij werd ik me weer bewust, door dagelijkse lezing en meditatie, van de diepste grond van mijn ‘spiritualiteit’. Al tijdens mijn studie kreeg mijn godsverlangen, naast de weinig spirituele protestantse VU-opleiding, vorm door verblijf in kloosters en de gesprekken met (kloosterlijke) vrienden. Steeds meer zag ik in, dat niet het dogma de liturgie bepaalt, maar omgekeerd de steeds veranderende liturgie het dogma. De ‘leer’ is niet anders is dan een poging geloofservaring ‘onder woorden’ te brengen. Dat laatste lukt nooit helemaal.
In 1998 was er op de UT een ontmoeting van landelijke studentenpastores, waarbij de karmelietes Bep Meereboer van het Titus Brandsma-instituut een lezing hield. Zij tekende het proces van verandering, dat moderne christenen zullen herkennen. Ik citeer uit een aantekening van een vriend daaruit: ‘De geloofsbemiddeling is die van een materiële geloofsinhoud. Je stapt in een rijdende trein (de traditie), via ouders, school en kerk vindt overdracht plaats. Maar er is niet alleen zulke bemiddelde overdracht: het kan gebeuren dat deze horizon wordt doorbroken, heel geleidelijk, soms in een flits. Dan voltrekt zich iets dat losstaat van geloofsinhouden, er gebeurt iets met je, “een reis zonder rails”. Je bevindt je in een nieuw landschap, je kunt wat je heel diep vermoedt niet meer duiden binnen het oude raamwerk van je traditie. Wél houdt die haar waarde, maar je moet je er niet op fixeren, wil je de weg vrijhouden voor de verandering die zich in jou voltrekt.’
Daarmee zijn we dicht gekomen bij de onuitsprekelijkheid van een mystieke ervaring. Zoals Augustinus die ‘god’ zocht buiten zichzelf, maar ‘god’, vond in zijn hart.

Een ándere eenheid
De persoonlijke ervaring van het Mysterie, ‘god’, de Metgezel, Christus, maakt je ook opener voor andere verbeeldingen van religieuze ervaring of ‘zingeving’. Toen ik dit opschreef, dacht ik aan een bijzonder zondag, waarop de grenzen wegvielen. Rond de ‘bekering van Paulus’ (25 januari) is er al veel jaren een Week van ‘Gebed voor de eenheid van christenen’.
Langgeleden nodigde de abt van de Sint Paulusabdij mij uit als medevoorganger in de Hoogmis op die zondag en daarbij de overweging te houden. Geen enkele belemmering was er om gehuld in een zwart protestants ambtgewaad met de priestermonniken mee te gaan in het altaarritueel. Een vervulde droom: onze spirituele eenheid werd liturgisch zichtbaar. Intussen zijn de teugels zeker in de Romana nogal aangetrokken en juicht de leiding oecumenische vieringen niet toe.
Ik ben daar verdrietig en boos over geweest. Maar ik denk nu: het gaat niet om eenheid van organisatie en instituten. Er is allang een ándere eenheid in de praktijk: openheid en waardering voor de veelvormigheid waarop de Geest mensen inspireert en bemoedigt. Dat behoedt ons voor de parmantigheid om religieuze waarheid (en god) in pacht te hebben. We zijn heel verschillend in onze uitingsvormen en beelden, van Pinksterjubel met beat tot stillte zenmeditatie, van een gregoriaans tot zingen uit volle borst… Het ontbreekt ons vaak aan taal om wat we in die vormen ervaren te delen. We zoeken beelden en verhalen en hopen dat ook anderen die verstaan. We zien die openheid in deze dagen.
Het thema van de Eenheidzondag 2021, dat wordt uitgewerkt door de zusters van Granchamp (de vrouwelijke tak van Taizé), is het woord van Jezus: Blijf in mijn liefde!
Geloof draait om de soms zomaar ervaren mij omvattende Liefde van deze Metgezel.
Jan de Jongh