Onlangs bezocht ik een viering in een PKN-gemeente. Ik werd daar verrast met een mij vaag bekende ‘nieuwe’ tekst van het Onze Vader. Van mij werd verwacht hardop mee te bidden. Gelukkig beschikte de kerk over de nieuwste digitale snufjes. De tekst stond op grote schermen, zodat het bidden met open ogen kon gebeuren.

Er zijn nu vijf ‘Onze Vaders’ in gebruik: de protestantse, de rooms-katholieke, de oecumenische, de ‘hedendaagse’ (tekst Nieuwe Bijbelvertaling) en Mattheüs 6:9 e.v. uit de Bijbel in Gewone Taal (ook Liedboek p.547). Voor de oecumenisch ingestelde kerk- of kloosterbezoeker is het nogal moeilijk ze allemaal in het geheugen te prenten.

Gebed zonder end
Toevallig bleek mijn eerste liturgische kanttekening in 2002 over de soap rond het oecumenisch ‘Gebed des Heren’ te gaan. Een verkort overzicht:

1964: NBG en KBS maken een proefvertaling. De protestanten verliezen de ‘hemelen’, maar houden de verzoeking, de boze en de lofprijzing. Vlamingen willen liever ‘bekoord’ worden. Synoden hebben geen belangstelling, bisschoppen studeren er op. Vanwege het oecumenisch belang (dat is nu ondenkbaar!) gaan de bisschoppen akkoord. Toen werd het stil.

1967: Rooms-katholieken vragen de Protestanten het nog eens te proberen. De gereformeerde en lutherse synoden wijzen de tekst af: geen behoefte in de gemeenten.

1974: De Raad van Kerken houdt vol. De bisschoppen leggen zich bij de tekst neer, maar voerden het niet in (oecumenisch elan taant). De Hervormden willen geen omkering van volgorde hemel-aarde bij het ge­schieden van de wil.

1975: De Raad van Kerken maakt een eind aan het overleg en beveelt de oecumenische tekst aan. Nederlands Bijbelgenootschap en Katholieke Bijbelstiching laten tekstkaartjes drukken. De Belgen kunnen nog steeds niet zonder bekoring, sommige Nederlan­ders vonden verzoeking ouderwets, Hervormden bekoort de omkering aarde-hemel niet nog steeds niet, andere protestan­ten wilden beslist ‘hemelen’. In de praktijk wordt deze  oecumenische versie alleen gebruikt in studenten-, vrije oecumenische gemeenten en incidentele samenkom­sten. Wonder: de tekst staat wél in het PKN-Dienstboek (1998,167-70)!

Nu de oecumene tussen de aanhang van De Maliebaan en het Utrechtse PKN-ministerie van godsdienstzaken op sterk water staat en we een halve eeuw verder zijn, zal de invoering in de traditionele kerken tot in de eeuwen der eeuwen uitblijven. Bozig denk ik, dat de Maliebaan en Utrecht helemaal niet gemengd willen bidden, dat loopt op gemengd brood en wijn delen uit en dát mag be­slist niet!

Ritueel
Al jaren kan ik het Onze Vader in diensten anders dan in mijn eigen geloofsgemeenschap niet meer hardop meebidden. Doordat ik in een oecume­nische gemeente werkte, ken ik noch de protes­tantse noch de katho­lieke tekst meer uit mijn hoofd. Jammer, want samen hardop bidden is een liturgisch ritueel. Het roept gevoelens van verbondenheid op. Lezen van een scherm of nadenken verknoeit dat. Het is ook een ritueel in getijdendiensten en in wanhoop als men niets beters meer weet te doen. Bij de Tafel en als afsluiting van de vrije gebeden zetten we het gezamenlijk in. De precieze betekenis van de woorden is dan voor velen secondair.

Ik vraag me af of de NBV-versie voor liturgische gebruik wel geschikt is. Het gaat me nu niet om de vraag of deze vertaling goed is. Dat zal wel. Ook niet of de taal meer van ‘onze tijd’ is. Maar de lezer moet eens proberen de NBV-tekst uit Matthëus 6:9 vv hardop en ritmisch te lezen. Het blijkt dat dit nog niet zo gemakkelijk is, zeker met een groep. Kan deze tekst ons innerlijk eigendom worden? Of het ooit meebidden wordt en na verloop van de tijd een liturgisch ritueel kan worden? De tijd zal het leren.

Jan de Jongh

PS. Intussen hebben de Nederlandse en Vlaamse bisschoppen een Onze Vader 6.0 verordineerd. Daar rammelt theologisch en taalkundig nogal wat aan. Ik beperk mij tot het lelijke oude protestantse vergeven van ‘onze schuldenáren’ en de opmerking dat het godsbeeld (beproeven) niet de mijne is.

jdj

De NBV-tekst van het Onze Vader (zingbaar liedboek 369d,e):
Onze Vader in de hemel,
laat uw naam geheiligd worden,
laat uw koninkrijk komen
en uw wil gedaan worden
op aarde zoals in de henel.
Geef ons vandaag het brood
dat wij nodig hebben.
Vergeef ons onze schulden
zoals ook wij hebben vergeven
wie ons iets schuldig was.
En breng ons niet in berproeving,
maar red ons uit de greep van het kwaad.
Want aan u behoort het koningschap,
de macht en de majesteit
tot in eeuwigheid.