In steeds meer kerken – van evangelicaal, behoudend tot vrijzinnig – behoort de Powerpointprojectie (PP) tot de liturgische standaarduitrusting. Het apparaat nam allang een hoge vlucht in het lezingencircuit. Studenten noemden de PP de rollator van de hoogleraar. Intussen ontstond er in Zwitserland een Anti-Power Point Presentatie Partij (APPP). De oprichter, Matthias Pöhm uit Genève, ontdekte dat informatieoverdracht met flapover en stift doelstreffender is.

Ook in de kerken zijn er propagandisten en tegenstanders. Mijn indruk is, dat in kerken uit de katholieke traditie er boven het altaar nog geen scherm is gemonteerd. De beamer mag daar het altaar niet overstralen. In deze traditie spelen het ritueel en de ervaring van Het Heilige een grotere rol dan bij protestanten. Mijn stelling is dan ook, dat de beslissing om wel of geen beamer met alles-er-op-en-er-aan te instaleren, minder van de geloofsinhoud afhangt, dan van vorm en doel van de liturgie. Kort gezegd: De invoering van de PP levert een andere liturgie of viervorm op.

Andere liturgie
Ik loop nu een paar elementen van de viering na om te zien, wat er m.i. anders wordt.

Zingen. Je hoeft geen bundel te kopen, ook voordeliger voor het kerkbestuur. Je kunt ook meer bundels door elkaar gebruiken. In een Vrijgemaakt Gereformeerde kerkdienst kon ik afwisselend zingen uit het psalmboek, het oude liedboek en opwekkingsbundels. Er ontstaat een gevoel van ‘samenhorigheid’. In grotere kerken zijn meer schermen nodig. Dan verdwijnt de ervaring van ‘samen’ en wordt het Tv-kijken met een groepje. Er wordt ook luider gezongen. De zangers richten zich op het scherm en niet op eigen meditatie. Meditatieve op het innerlijk gerichte teksten zijn minder geschikt voor schermzingen.

Teksten. Ik heb me altijd verzet tegen het afdrukken in liturgiebladen van de Schriftlezingen. Het bijbelgedeelte is, anders dan in het leerhuis, voorleestekst. Het wordt ons aangezegd. De intonatie, de lector, het grote Boek, de lezenaar, eventueel het binnenbrengen van de bijbel zijn rituelen, die de lezing kwalificeren. Voor wat rationeel ingestelde protestanten is dat natuurlijk onzin.

Ook de richting van de aandacht verandert. Kort: de bijbellezing wordt groeps-Tv met geluid van de voorlezer. Wel zou men als men nu eenmaal een PP heeft, bij de overweging een kerntekst kunnen projecteren.

Afbeeldingen. In een orthodoxe gemeente ondersteunde de voorganger (voortreffelijk) zijn preek met allerlei tekeningetjes. Het structureerde zijn verhaal en het was (te?) simpel te volgen. Ik keek meer richting scherm, dan richting preekstoel. Een ineens moest ik denken aan die rollator van de hoogleraar. Het was geen preek, maar instructie, informatie, uitleg. Ik kon ook niet even wegglijden en over de woorden wat nadenken.

Beeldmeditatie. De PP is uitstekend geschikt voor een aandachtsbeeld, dat een tijdje blijft staan, zonder dat iemand de meditatie sprekend verstoort. Het blijkt trouwens dat van een beeld meer blijft hangen, dan van een toelichtende tekst. Maar eigenlijk vraagt dit om een andere viering, dan de hoofddienst, bijvoorbeeld een viering waarin geloof en beeldende kunst gethematiseerd worden.

De ruimte
De sfeer van de ruimte wordt in hoge mate bepaald door het scherm. Daar zit waarschijnlijk ook een belangrijke rem op het gebruik van de PP. Dat zal in het bijzonder gelden voor kerken met een sterk op de liturgie gerichte architectuur en de betekenis van de plaatsing van de zitplaatsen: busrijen of (halve) kring.

Het vervelende is ook dat zo’n PP zelden incidenteel kan worden gebruikt, zeker niet in één viering. Meestal zal een centraal leeg scherm het beeld van de ruimte blijven bepalen. Tijdens de viering de lichten dimmen en het scherm (met enig geluid) op/uitrollen is geen optie. Het breekt de viering in tweeën. De keuze voor een PP zal dus meestal een nogal radicale verandering van de liturgische ervaring betekenen. Jan de Jongh