De vorige keer vertelde ik over mijn kapel rond het schilderij van de Emmaüsgangers. Van het één komt het ander. Via internet ontdekte ik dat daar samen met afbeeldingen van het Emmaüsreliëf ook een bekende icoon van de Drievuldigheid getoond werd. Een vergissing van goochel? Oorspronkelijk was dat een icoon van de gastvrijheid (Philoxenie) van Abraham. Drie vreemdelingen komen hem bezoeken bij het bosje van Mamre (Genesis 18). Hij ontvangt hen met oosterse gastvrijheid. Oudere iconen schilderen op de achtergrond Abraham die een kalf laat slachten en Sara die moet lachen als de vreemdelingen haar op haar oude dag een kind beloven. Bij hun vertrek ontdekt Abraham – de lezer was al op de hoogte – dat één van de drie mannen de Eeuwige zélf is. Hij vertelt Abraham dat hij Sodom en Gomorra wil straf­fen vanwege hun liederlijk leven. Opmerkelijk is, dat na het pleidooi van Abraham voor het behoud van de steden er maar twee(!) vreemdelingen in Sodom aankomen.

De Griekse kerkvaders associeerden dit verhaal met de goddelijke Drievuldigheid, Vader, Zoon en Heilige Geest: de ‘oudtestamentische Triniteit’. Dat is niet zo vreemd, omdat volgens hen hier voor het eerst Christus (als één van de drie personen van ‘god’) zichtbaar werd. Een kerkvergadering besloot dan ook, dat voortaan op de iconen Abraham en Sara niet meer afgebeeld mochten worden.

In de kapel hangt een reproductie van de beroemdste Drievuldig­heidsicoon, die Andrej Rublew in de 15^e eeuw schiep. Daarop zien we drie figuren rond een tafel met een kelk: een eucharistisch symbool

Iconen van de opstanding
Tevergeefs zocht ik een Emmaüsicoon. Een vriend leerde me dat de oude Griekse kerk niet zozeer de opstanding ván Christus verbeeldt. De eigenlijke opstanding is een lege plek. De Oosterse christenen vieren vooral de opstanding of bevrijding dóór Christus.

Zij zien nog steeds op hun opstandingiconen Christus met zijn kruisstaf en overwinningsvaan de poorten van de onderwereld verbrijzelen. Zij zien de uitge­stoken hand die de gebruinde pols van de oude Adam grijpt en achter Adam ons aller moeder Eva met die schare vaders en moeders, die geduldig wachten in het donker…

Pas in de 18^e eeuw verschijnen er naar westers voorbeeld iconen met een open graf, waaruit Christus triomferend oprijst.

In het Kampense iconenmuseum bevindt zich zo’n late opstandingicoon met in de bovenhoek een heel kleine verbeelding van de maaltijd in Emmaüs. Ook daar drie figuren rond een tafel met een brood: ook een eucharistisch symbool.

Jan de Jongh